İqtisadiyyat üzrə "Nobel" mükafatı

İqtisadi Elmlər üzrə Nobel Mükafatı — Nobel Fondu tərəfindən iqtisadiyyat elminə edilmiş töhfələrə görə verilən mükafatdır və bir çoxları tərəfindən, bu sahədə olan mükafatlar sırasında ən prestijlisi hesab edilir.

İqtisadiyyat Alfred Nobelin 1895-ci ildə şəxsən hazırladığı siyahıya daxil olmasa belə, İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatının digər elmlər üzrə verilən Nobel mükafatları ilə eyni səviyyədə olması hesab edilir. İqtsadiyyat üzrə mükafat 1968-ci ildə İsveç bankı Sveriges Riksbank tərəfindən yaradılmışdır və bu bank tərəfindən də maliyyələşdirilir[1]. Bu mükafat ilk dəfə olaraq, 1969-cu ildə "iqtisadi proseslərin təhlili üçün dinamik modellərin hazırlanması və tətbiqinə görə" Danimarka və Norveç alimləri Yan Tinberqen və Raqnar Frisxə verilmişdir[2].

Laureatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatlarının siyahısı

2009-cu ildə iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatını heç bir qadın almamışdır. 2009-cu ildə bu mükafatı almış Elinor Ostrom iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı almış ilk qadındır. 2006-cı ildə iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatını amerikan iqtisadçısı Edmond Flip — inflyasiya və işsizlik bağlı tədqiqatları ilə əlaqədar almışdır[3].

2009-cu ildə İsveç Elmlər Akademiyası ABŞ-dən olan Elinor Ostrom və Oliver Villamsonu Nobel mükafatına layiq görüb. Ostrom "xüsusilə cəmiyyət olmaq üzrə, iqtisadiyyat rəhbərliyi analizləri", Villiamson isə "xüsusilə şirkətin sərhədləri olmaq üzrə iqtisadiyyat rəhbərliyi analizlərindən" ötrü bu mükafata layiq bilinib. İndiana Universitetində müəllim olan Ostrom Nobel İqtisadiyyat mükafatını qazanan ilk qadın olub. Villiamson Kaliforniya Universitetində çalışır.

Kim namizəd göstərə bilər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nobel Fondunun nizamnaməsinə əsasən aşağıdakı şəxslər namizəd irəli sürə bilərlər:

  1. İsveç Kral Elmlər Akademiyasının üzvləri;
  2. İqtisadiyyat üzrə A. Nobel Anma Mükafatı Komitəsinin üzvləri;
  3. iqtisadiyyat üzrə A. Nobel Memorial Mükafatı laureatları;
  4. İsveç, Danimarka, Finlandiya, İslandiya və Norveçdəki universitetlərin və universitetlərin müvafiq disiplinlərinin daimi professorları;
  5. Elmlər Akademiyası tərəfindən seçilmiş ən azı altı universitetin və ya institutun müvafiq şöbələrinin rəhbərləri;
  6. Akademiyanın təklifləri qəbul etməyi lazım bildiyi digər alimlər.

5-ci və 6-cı bəndlərdə göstərilən müəllim və elm adamlarının seçimi ilə bağlı qərarlar hər il sentyabr ayının sonuna qədər verilməlidir.

Laureat seçim prosesi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Növbəti mükafat üçün bir laureat seçmə prosesi aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

  1. Nobel Komitəsi, Nobel Fondunun mükafat laureatı seçkilərində iştirak etməyə layiq gördüyü məşhur elm adamları tərəfindən doldurulmaq üçün (mükafatın təqdim edilməsindən əvvəlki ilin sentyabrında) müəyyən edilmiş nümunənin təxminən 3000 formasını göndərir.
  2. Nobel Komitəsi qəbul edilmiş onsuz da doldurulmuş formaları işləyir (son qəbul tarixi 31 yanvar) və ən azı bir neçə dəfə adı çəkilən namizədləri seçir (ümumiyyətlə 250–350 alim) (Fevral).
  3. Nobel Komitəsi, mükafat üçün namizədlərin işini qiymətləndirmək üçün (mart — may) xüsusi seçilmiş mütəxəssisləri dəvət edir.
  4. Nobel Komitəsi, İsveç Kral Elmlər Akademiyasından mütəxəssislərdən alınan rəylər əsasında bir əlaqə qurur. Mesaj komitənin bütün üzvləri tərəfindən imzalanır (iyun — avqust)
  5. Nobel komitəsi mesajını akademiyaya təqdim edir; mesaj akademiyanın iqtisadi hissəsinin 2 iclasında müzakirə olunur (sentyabr).
  6. İsveç Kral Elmlər Akademiyası laureatı səs çoxluğu ilə seçir; seçim son və mübahisəsiz hesab edilir; mükafat laureatı elan edildi (oktyabr).
  7. Laureat mükafatı digər elmlər üzrə laureatlarla birlikdə Stokholmda keçirilən mərasimdə alır (10 dekabr).

Maraqlı faktlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Laureatın ortalama yaşı (mükafat təqdim edildikdə) 66,5 ildir. Mükafat alarkən ən gənc olan 2019-cu il laureatı, bu vaxta qədər 46 yaşına çatmış Ester Düflo idi. Mükafatlandırılanlar arasında ən yaşlı 2007-ci il laureatı olan Leonid Qurviç idi ki, o vaxt 90 yaşını tamamladı.
  • Ən gənc hal-hazırda həyatda olan laureat Ester Düflodur.
  • İqtisadiyyat sahəsində ən uzun ömürlü Nobel mükafatçısı, 102 il yaşayan 1991-ci il laureatı Ronald Kouzdur. Ən qısa ömür, 74 yaşında vəfat edən 1975-ci il mükafatçısı Leonid Kantoroviçin həyatı idi.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Потомок Альфреда Нобеля выступил против номинации в области экономики". NEWSru.com. 2010-10-12. 2020-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-07.
  2. ↑ "Михаил Хазин: Грязный Нобель, или Что не так с премией по экономике". 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-25.
  3. ↑ Глава 1. Интервью с Василием Леонтьевым // О чём думают экономисты: Беседы с нобелевскими лауреатами. М.: Юнайтед Пресс. Под ред. Самуэльсон, Пол Энтони и У. Баннета; Пер. с англ. — Московская школа управления «Сколково». 2009. 56. ISBN 978-5-9614-0793-8.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Laureatların tərcümeyi-halları və Nobel mühazirələri:

  • Васина Л. Л. Нобелевские лауреаты XX века. Экономика. Энциклопедический словарь. — М.: РОССПЭН, 2001.— 336 с. — ISBN 5-8243-0169-7.
  • Лауреаты Нобелевской премии по экономике: Автобиографии, лекции, комментарии. Т. 1. 1969−1982. — СПб.: Наука, 2007. — 479 с. — ISBN 5-02-025115-1.
  • Лауреаты Нобелевской премии по экономике: автобиографии, лекции, комментарии. Т. 2. 1983−1996.— СПб.:Наука, 2009. — 450 с. — ISBN 978-5-02-025169-4.
  • Мировая экономическая мысль. Сквозь призму веков: В 5 тт. Т. 5. Всемирное признание. Лекции нобелевских лауреатов (в 2 кн.). — М.: Мысль, 2004−05. — 768 с., 816 с. — ISBN 5-244-01042-5; ISBN 5-244-01044-1.
  • Нобелевские лауреаты по экономике. Взгляд из России / под ред. Ю. В. Яковца. — СПб.: Гуманистика, 2003. — 968 с. — ISBN 5-86050-173-0.